Xu hướng kiến trúc xanh ở Việt Nam

Những thập kỷ vừa qua, tốc độ gia tăng dân số và phát triển kinh tế xã hội, đô thị ngày càng cao. Theo đó, tốc độ khai thác tài nguyên, phá hủy môi trường cùng những biến đổi khó lường của tự nhiên, đã cảnh báo những nguy cơ tiêu cực đến chất lượng sống, những thảm họa do chính con người gây ra. Chưa khi nào, các yêu cầu sử dụng tiết kiệm và hiệu quả các nguồn tài nguyên thiên nhiên; Bảo vệ môi trường và giảm thiểu các tác động tiêu cực đến môi trường được xem là vấn đề mang tính toàn cầu như vài chục năm gần đây. Chúng ta đang đứng trước những thách thức của những biến đổi khí hậu, nước biển dâng… Cần thiết phải có những ứng xử thân thiện với môi trường, tiết kiệm các nguồn năng lượng tự nhiên đối với các xu hướng sáng tác thiết kế, từ quy hoạch, hạ tầng kỹ thuật đến thiết kế kiến trúc, xây dựng công trình.

Tiên phong trong việc thúc đẩy xu hướng Kiến trúc Xanh (KTX) ở Việt Nam, ngày 24/7/2011, Hội KTS Việt Nam công bố “Tuyên ngôn Kiến trúc Xanh Việt Nam” (KTXVN) với 5 tiêu chí cơ bản: Địa điểm bền vững; Sử dụng tài nguyên năng lượng hiệu quả; Chất lượng môi trường công trình; kiến trúc tiên tiến, bản sắc; Tính xã hội và nhân văn. Bản Tuyên ngôn này, thể hiện sự cam kết của giới KTS Việt Nam với cộng đồng Quốc tế, với Chính phủ và nhân dân Việt Nam về một xu hướng kiến trúc tiến bộ tất yếu, cũng như đặt nền móng cho các hoạt động hướng tới KTX của các KTS Việt Nam.

Với tuyên ngôn này của Hội KTS Việt Nam, KTX không chỉ là những giải pháp về tiết kiệm năng lượng, giảm thiểu ô nhiễm môi sinh, đáp ứng công năng sử dụng; mà còn đòi hỏi các giải pháp quy hoạch và kiến trúc sáng tạo để công trình có thể sử dụng tài nguyên thiên nhiên một cách hợp lý nhất, đồng thời đem lại những giá trị thẩm mỹ, giá trị tinh thần, giá trị nhân văn.

Không dừng lại ở Tuyên ngôn KTX Việt Nam, Hội KTS Việt Nam đã không ngừng nỗ lực, triển khai mọi hoạt động: Tôn vinh các tổ chức, cá nhân có ý tuởng, giải pháp và các tác phẩm/dự án KTX qua hệ thống các Giải thưởng Kiến trúc Quốc gia 2 năm 1 lần; Giải thưởng KTX Việt Nam 2 năm 1 lần; Giải thưởng Spec go green -Spec Go Green Awards dành cho sinh viên kiến trúc và KTS trẻ hàng năm; Từng bước hiện thực hóa tiêu chí KTX Việt Nam bằng định lượng các tiêu chí KTX Việt Nam phù hợp với điều kiện Việt Nam, thích ứng với các tiêu chí đánh giá công nhận Công trình Xanh của Bộ Xây dựng (công bố năm 2015); thúc đẩy ứng dụng trong thiết kế kiến trúc, quy hoạch, xây dựng, sản xuất vật liệu, phát triển công nghệ thích hợp; tổ chức các lớp đào tạo phổ biến trao đổi kinh nghiệm thiết kế KTX định kỳ hàng năm; thực hiện tư vấn phản biện xã hội theo nguyên tắc KTX; Hội thảo, tọa đàm lồng ghép trong các hoạt động Liên hoan KTS trẻ toàn quốc, dự thảo Luật Kiến trúc… nhằm tuyên truyền, quảng bá, nâng cao nhận thức, ý thức, không chỉ trong giới KTS mà cộng đồng xã hội cùng thúc đẩy xu hướng KTX ở Việt Nam.

Giải thưởng Kiến trúc xanh Việt Nam

Giải thưởng Kiến trúc xanh Việt Nam được Hội KTS Việt Nam khởi động vào năm 2012. Hai năm một lần (các kì tuyển chọn vào các năm 2012; 2014; 2016; 2018), Giải thưởng KTX Việt Nam đã thu hút các đơn vị tư vấn thiết kế; Liên danh đơn vị tư vấn thiết kế, các nhà đầu tư trong nước và Quốc tế. Loại hình các tác phẩm tham dự ngày một phong phú và đa dạng với chất lượng khá đồng đều, trong đó, loại hình nhà ở luôn chiếm tỷ trọng khá lớn trong các kỳ tuyển chọn. Từ năm 2014, Giải thưởng KTX Việt Nam không chỉ dành tặng cho các tổ chức/các nhân tư vấn thiết kế có tác phẩm kiến trúc/ quy hoạch đáp ứng các Tiêu chí KTX Việt Nam, mà còn có các danh hiệu “Nhà Đầu tư Xanh” dành cho các nhà đầu tư có những cống hiến tích cực trong lĩnh vực đầu tư xây dựng khu đô thị, công trình kiến trúc hướng đến các tiêu chí KTX Việt Nam.

Giải thưởng Kiến trúc xanh – Spec Go Green và Spec Go Green Awards do nhà tài trợ Spec phối hợp với Hội KTS Việt Nam tổ chức dành cho sinh viên kiến trúc và KTS trẻ hàng năm, được khởi động từ năm 2014. Tiếp nối những thành công của các mùa giải, Spec Go Green được tiếp tục phát triển và mở rộng phạm vi ra toàn khu vực châu Á với tên gọi Spec Go Green International Awards 2017. Và hệ thống giải thưởng này cũng hưởng ứng tuyên ngôn Kiến trúc xanh Việt Nam của Hội KTS Việt Nam.

Các kỳ tuyển chọn giải thưởng Kiến trúc xanh, Spec Go Green và Spec Go Green Awards được phát động rộng rãi trên toàn quốc, trên trang Website: kienviet.net, Tạp chí kiến trúc, Tạp chí Nhà đẹp của Hội KTS Việt Nam và các phương tiện thông tin đại chúng khác. Đồng thời gửi trực tiếp thông báo đến Hội KTS các tỉnh, thành phố và các Hội cơ sở, nhằm tuyển chọn những công trình kiến trúc đạt chuẩn KTX, động viên khuyến khích các tổ chức và cá nhân tham gia phát triển nền kiến trúc Việt Nam thân thiện môi trường, phù hợp xu thế phát triển bền vững chung.

Hệ thống các giải thưởng của Hội KTS Việt Nam, đặc biệt là các giải thưởng KTX Việt Nam, đã thu hút và hội tụ rất nhiều tác phẩm kiến trúc ngày càng tiếp cận sát và hội đủ các tiêu chí KTX Việt Nam: Tôn trọng và khai thác lợi thế điều kiện tự nhiên, phù hợp với không gian, cảnh quan, môi trường xung quanh, ít can thiệp làm biến đổi địa hình, hệ sinh thái, cảnh quan thiên nhiên; có giải pháp tổ chức môi trường nhân tạo cải thiện vi khí hậu, tạo cảnh quan mới như cây xanh, mặt nước, tiểu cảnh, đáp ứng các tiêu chí về chất lượng môi trường; các giải pháp thiết kế tiết kiệm năng lượng, tái sử dụng nước mưa, giảm thải, thông gió tự nhiên; sử dụng vật liệu thân thiện với môi trường, không gây ô nhiễm, độc hại, có khả năng tái sinh; áp dụng kỹ thuật, công nghệ, thiết bị mới xanh, giảm tiêu hao năng lượng, quản lý thông minh; Hòa nhập môi trường nhân văn, bảo tồn kết nối hài hòa không gian kiến trúc của di tích, di sản, phù hợp văn hóa, nếp sống, tập quán truyền thống của địa phương; kết hợp thông minh và có chọn lọc giữa các giải pháp thiết kế chủ động và thiết kế thụ động; áp dụng các công nghệ phần mềm hiện đại để lựa chọn các giải pháp tối ưu về thiết kế kiến trúc đáp ứng tiêu chí tiết kiệm năng lượng; quan tâm đến các yếu tố vì lợi ích cộng đồng, yếu tố xã hội, …

Trên cơ sở các Tiêu chí KTX đã được định lượng, một số nhóm tác giả đã chủ động lựa chọn các giải pháp ngay trong quá trình thiết kế, xây dựng, hướng tới tự đánh giá, chấm điểm hồ sơ dự tuyển theo hệ thống tiêu chí KTX Việt Nam. Điều đó, thể hiện sự thay đổi về nhận thức, kiến thức, kỹ năng thực hành KTX của các KTS và nhà đầu tư từ bị động sang chủ động hướng tới công trình đạt chuẩn KTX Việt Nam.

Đặc biệt, thế hệ các KTS trẻ tham gia rất nhiệt tình đối với các hoạt động thúc đẩy xu hướng KTX và thực sự có ý thức về trách nhiệm đối với vấn đề của xã hội và thời đại. Số lượng tác phẩm tham dự và đạt giải thưởng KTX Việt Nam từ 2012-2014-2016-2018 phần lớn thuộc về thế hệ các KTS trẻ. Dù không phải tác phẩm nào trong các cuộc thi ấy cũng thiết thực nhưng nó phản ánh ý thức, trách nhiệm và định hướng sáng tác thiết kế KTX của Hội KTS Việt Nam cũng như giới KTS rất rõ ràng. Và, đã xuất hiện những nhóm tác giả kiên định theo đuổi xu hướng sáng tác KTX, điển hình là nhóm tác giả Võ Trọng Nghĩa và cộng sự (thuộc công ty Võ Trọng Nghĩa); KTS Hoàng Thúc Hào và công ty 1+1>2; Số lượng tác phẩm ngày một nhiều (từ 27 tác phẩm năm 2012 đến 52 tác phẩm vào năm 2018). Công trình kiến trúc luôn chiếm tỷ trọng vượt trội so với tác phẩm quy hoạch, các tác phẩm nhà ở với xu hướng sử dụng vật liệu địa phương, tiết kiệm vật liệu, tiết kiệm năng lượng và đem lại những giá trị văn hóa địa phương giá trị nhân văn, tính cộng đồng và thẩm mỹ ngày một nhiều.

Các lớp đào tạo về KTX

Tuyên truyền, quảng bá, nâng cao nhận thức kiến thức về KTX đến với các nhà đầu tư xây dựng, các hội viên Hội KTS Việt Nam, các nhà thiết kế, nhà sản xuất liên quan, cơ quan quản lý các cấp và cộng đồng dân cư luôn là trách nhiệm của Hội KTS Việt Nam. Những lớp phổ biến và chia sẻ kiến thức cũng như các bài học kinh nghiệm về thiết kế kiến trúc xanh đến từ các chuyên gia Quốc tế và trong nước được tổ chức tại các trung tâm các cụm theo vùng lãnh thổ. Viện Kiến trúc Hội KTS Việt Nam đã hợp tác và nhận được sự tài trợ của Quỹ Hanns Seidel (HSF* – CHLB Đức); phối hợp với các Hội KTS địa phương tổ chức thực hiện thành công các Lớp học về Kiến trúc xanh tại: Hà Nội (tháng 12/2015 với 120 học viên), Ninh Thuận (tháng 4/2016 với 85 học viên) và Đồ Sơn – Hải Phòng ( ngày 16/7/2016 với 114 học viên); Champa Island Resort Nha Trang (ngày 08/10/2016 với 150 học viên); Thành phố Vũng Tầu ( ngày 15/7/2017 với 160 học viên).

Đối tượng tham gia các lớp đào tạo này là các KTS, kỹ sư liên quan đến lĩnh vực Quy hoạch, Kiến trúc, Quản lý đô thị đến từ các Hội, Chi hội KTS, Công ty tư vấn thiết kế, Doanh nghiệp Đầu tư BĐS, sinh viên năm cuối của các Trường Đại học trong khu vực; các nhà quản lý thuộc Sở XD, UBND; các đơn vị truyền thông. Không chỉ là các học viên tại khu vực (Vùng tỉnh) mà còn có sự quan tâm và tham dự rất nhiệt tình từ các nhà lãnh đạo cấp UBND tỉnh, UBND thành phố, Sở Xây dựng chính quyền địa phương với những trao đổi, chia sẻ các vấn đề liên quan đến KTX của địa phương.

Giảng viên tham gia đào tạo đều được lựa chọn phù hợp với mục tiêu đào tạo KTX, kiến trúc bền vững. Là các chuyên gia trong nước hoặc Quốc tế có kinh nghiệm về giảng dạy tại các trường đại học và kinh nghiệm thực tiễn, có các tác phẩm từ các hoạt động thiết kế, nghiên cứu công trình KTX. Các giảng viên tham gia: GS.KTS Eric Dubosc (Pháp), KTS Chi Tam (Pháp), GS.KTS Salvador Perez Arroyo (Tây Ban Nha), KTS Chris Bosse (Úc), KTS Melissa Merryweather (Mỹ), KTS Mazek Obtulovic (CZECH); GS.TS.KTS Nguyễn Quốc Thông (Hội KTS Việt Nam), ThS.KTS Lã Kim Ngân (Viện Kiến trúc); TS.KTS Nguyễn Anh Tuấn (ĐH Đà Nẵng), ThS.KTS Trần Thanh Vũ, KS Đỗ Hữu Nhật Quang (CLB KTX TP HCM)…

Nhiều thông tin bổ ích từ lí thuyết đến các bài học kinh nghiệm, kỹ năng thiết kế, quản lý dự án công ủa các tổ chức tư vấn và chuyên gia có kinh nghiệm trong và ngoài nước được phổ biến và chia sẻ tới các KTS, kỹ sư và những người quan tâm trên cả nước dưới các hình thức phổ biến kiến thức, kinh nghiệm và thảo luận với các giảng viên những vấn đề thực tế xây dựng tại các địa phương ngay tại lớp đào tạo; khảo sát thực tế các dự án và trao đổi trực tiếp với các chủ đầu tư, nhà quản lí tại các dự án đang triển khai với sự hướng dẫn của các giảng viên/trợ giảng.

Các chủ đề được đào tạo: “Tổng quan về KTX tại Việt Nam; Tiêu chí KTX của Hội KTS Việt Nam; “Việc ứng phó với công trình và biến đổi khí hậu”; “Tự nhiên và Môi trường”; “Kiến trúc xanh – Sự kết nối thông minh với thiên nhiên”; “KTX vì Tương lai”; “Kiến trúc đương đại: Sự phối hợp của Thiên nhiên và Công nghệ”; “Vai trò của kiến trúc trong công trình xanh”; “ODDO và KTX”; “Đánh giá hiệu năng công trình xanh bằng các phần mềm mô phỏng năng lượng”; “Thiết kế Công trình xanh thụ động”…;

Qua 5 lớp đào tạo, trên cơ sở đánh giá nhận xét của các học viên, giảng viên, chính quyền địa phương, cũng như số lượng học viên đến với chương trình ngày một gia tăng đã thể hiện nhu cầu hết sức cần thiết để liên tục nâng cao, cập nhật kiến thức, đặc biệt tại các Hội KTS cơ sở. Đồng thời đáp ứng mục tiêu thúc đẩy truyền thông nâng cao nhận thức về KTX Việt Nam của Hội KTS Việt Nam. Xu hướng KTX Việt Nam được lan tỏa và phổ cập trong xã hội, theo đó, sẽ chuyển hóa từ nhận thức sang hành động để KTX thực sự trở thành phổ biến trong cộng đồng và xã hội.

Thay lời kết

Nhìn lại những giải thưởng KTX, Spec Go Green và Spec Go Green Awards cũng như những nhu cầu về đào tạo KTX tại các Hội KTS cơ sở kể từ năm 2011, sau Tuyên ngôn KTX Việt Nam, không thể phủ nhận những thành công từ các hoạt động thúc đẩy xu hướng KTX Việt Nam của Hội KTS Việt Nam. Từ số lượng, chất lượng các tác phẩm tham gia dự tuyển, Ý thức và trách nhiệm đối với vấn đề xã hội – vấn đề tiết kiệm năng lượng, thái độ ứng xử thân thiện với môi trường; Xu hướng sáng tác thiết kế; … đang được cộng đồng xã hội, các nhà đầu tư, các nhà sản xuất vật liệu và đặc biệt các thế hệ KTS trẻ quan tâm.
Hội KTS Việt Nam đã, đang và sẽ không ngừng vận động cộng đồng, xã hội và giới KTS dưới nhiều hình thức hoạt động, không chỉ ở các giải thưởng KTX; Đào tạo KTX; mà còn ở các hoạt động phản biện xã hội; đóng góp vào các văn bản pháp luật; Kết nối giữa Hội KTS trung ương và các hội cơ sở; kết nối/hợp tác với các tổ chức khác vì một mục tiêu thúc đẩy sự phát triển KTX Việt Nam.